Zatrucie jadem kiełbasianym

Zatrucie jadem kiełbasianym (botulizm, zatrucie toksyną botulinową)jest chorobą o etiologii bakteryjnej, charakteryzującą się występowaniem ogólnoustrojowych objawów klinicznych, które są wynikiem działania neurotoksyny na ludzki organizm.

Sprawcą zamieszania jest beztlenowa laseczka Clostridium botulinum, produkująca egzotoksynę – toksynę botulinową (tzw. jad kiełbasiany) – będącą jedną najsilniejszych znanych trucizn. Substancja ta po wchłonięciu do krwi, powoduje zablokowanie wydzielania acetylocholiny z zakończeń nerwów ruchowych, co prowadzi do wiotkiego porażenia mięśni i zaburzeń w funkcjonowaniu autonomicznego układu nerwowego. Rozróżnia się 7 typów toksyny (A-G), z których zatrucia u człowieka najczęściej wywołują A, B oraz E. Bakteria oprócz egzotoksyn wytwarza również przetrwalniki, które powszechnie występują w glebie, gdzie mogą przetrwać wiele lat. Do zatrucia najczęściej dochodzi drogą pokarmową, poprzez spożycie pokarmu zanieczyszczonego jadem botulinowym. Środowiskiem, które sprzyja rozwojowi tych drobnoustrojów są różnego rodzaju przetwory pozbawione dostępu powietrza, o małej kwaśności i zawartości soli i cukru, czyli pokarmy mięsne, rybne, konserwy, warzywa i ziemniaki przechowywane w folii, a także sosy. Wyróżnia się 4 postaci zatrucia toksyną botulinową: pokarmową (klasyczną), inhalacyjną, botulizm niemowląt i botulizm przyranny, z których pierwsza występuje najczęściej. Okres wylęgania choroby wynosi 1-4 dni - im jest on krótszy, tym zatrucie ma cięższy przebieg.

Wszystkie odmiany botulizmu charakteryzują się podobnym obrazem klinicznym. Głównym objawem jest wiotkie porażenie mięśni, które rozpoczyna się od mięśni unerwianych przez nerwy czaszkowe i postępuje symetrycznie ku dołowi. Pojawia się również suchość w ustach, podwójne widzenie, opadanie powiek, dysfagia (zaburzenia połykania), osłabienie kończyn górnych i dolnych, zmęczenie, duszność, porażenie nerwu twarzowego. Wystąpić mogą także zaparcia, wymioty, kurczowe bóle brzucha i zawroty głowy.

Podstawowe znaczenie w rozpoznaniu botulizmu ma badanie podmiotowe w połączeniu z obrazem klinicznym choroby. W każdym przypadku podejrzenia zatrucia jadem kiełbasianym należy wykonać badania laboratoryjne, które potwierdzą lub wykluczą zakażenie. Główna metoda laboratoryjna polega na wykryciu toksyny botulinowej w surowicy krwi, stolcu, treści żołądkowej lub w żywności, którą pacjent wcześniej spożywał.

Leczenie powinno zostać podjęte jak najszybciej, co znacznie zwiększa szanse na przeżycie. Niezwykle istotnym elementem terapii jest podanie pacjentowi antytoksyny przeciwbotulinowej, którą chory powinien otrzymać jak najwcześniej, po uprzednim wykonaniu próby uczuleniowej. Należy również dążyć do usunięcia jadu kiełbasianego z przewodu pokarmowego, wykonując w tym celu płukanie żołądka i głębokie lewatywy. W przypadku botulizmu przyrannego wskazana jest antybiotykoterapia. Warto pamiętać o odpowiednim nawadnianiu, podawaniu witamin z grupy B i C oraz żywieniu przez zagłębnik żołądkowy. Ze względu na możliwość wystąpienia powikłań w postaci niewydolności oddechowej oraz aspiracji do dróg oddechowych, konieczne jest monitorowanie gazometrii oraz pulsoksymetrii a także właściwe ułożenie pacjenta, które wpłynie na poprawę wentylacji.

W zapobieganiu zatruciu jadem kiełbasianym zaleca się unikanie spożywania podejrzanych produktów a w przypadku braku dostępu do bezpiecznych źródeł wody i żywności, gotowanie przed spożyciem przez około 10 minut. Potencjalną przyczyną zakażenia może być każdy pokarm zanieczyszczony glebą. Ważne jest również dokładnie sprawdzanie przed otwarciem wszelkiego rodzaju konserw oraz pozbycie się produktów nieświeżych i zepsutych. Należy również unikać podawania miodu niemowlętom, ponieważ zanieczyszczony może spowodować botulizm niemowlęcy. Uzasadnione podejrzenie jak również potwierdzone przypadki zatrucia toksyną botulinową powinny być zgłaszane, co umożliwia szybkie rozpoczęcie dochodzenia epidemiologicznego.