Zakażenia układu moczowego
Tagi publikacji: układ moczowy, zakażenie układu moczowego, parcie na mocz, krwiomocz, cewka moczowa
Zakażenie układu moczowego (ZUM) definiowane jest jako obecność drobnoustrojów w drogach moczowych położonych powyżej zwieracza pęcherza moczowego, które w warunkach prawidłowych są jałowe. ZUM zdecydowanie częściej występuje u pań, co w dużej mierze wynika z różnic w budowie anatomicznej cewki moczowej. Na inwazję bakterii najbardziej narażone są kobiety aktywne seksualnie, będące w ciąży oraz po menopauzie. Do grupy podwyższonego ryzyka należą również osoby z cukrzycą i wadą anatomiczną układu moczowego. Wyróżniamy następujące postaci kliniczne ZUM:
- bezobjawowy bakteriomocz , czyli stan, w którym stwierdza się obecność bakterii w ilości ≥105 CFU/ml moczu w 1, u osoby bez przedmiotowych i podmiotowych objawów zakażenia
- bezobjawowe ZUM, objawiające się bakteriomoczem i ropomoczem
- zakażenie dolnego odcinka układu moczowego, gdzie występuje bakteriomocz, ropomocz, krwiomocz, bóle podczas oddawania moczu
- ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek, w którym stwierdza się bakteriomocz, ropomocz i podwyższone parametry stanu zapalnego (OB, CRP, prokalcytonina, leukocytoza z odmłodzeniem obrazu)
- przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek, gdzie pojawia się okresowy bakteriomocz i ropomocz, a także różnego stopnia upośledzenie czynności nerek jako następstwo odpływów wstecznych, wad układu moczowego, kamicy, powtarzających się epizodów ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek
Przyczyny
Głównym czynnikiem etiologicznym ZUM są bakterie:
- gram ujemne - Escherichia coli, Proteus mirabilis, Klebsiella sp., Enterococcus sp.
- gram dodatnie - Staphylococcus saprophyticus
- inne - Chlamydia trachomatis
Objawy
Do najczęstszych objawów ZUM należą:
- pieczenie, kłucie w okolicy cewki moczowej, zwłaszcza podczas oddawania moczu
- częste i bolesne parcie na mocz
- oddawanie moczu w małych ilościach
- bóle podbrzusza
- krwiomocz
- gorączka
U niemowląt i małych dzieci o zakażeniu układu moczowego może świadczyć:
- gorączka
- rozdrażnienie, niepokój, senność
- brak łaknienia
- brak przyrostów masy ciała
- skłonność do wymiotów
- wzdęcia
- drgawki
- nieprawidłowe stolce
- bladość i suchość skóry
Do objawów ZUM u dzieci starszych zaliczamy:
- gorączka
- wymioty
- ból brzucha
- ból w okolicy lędźwiowej
- wzmożone pragnienie
- brak łaknienia
- wielomocz
- nudności
- opóźnienie wzrastania
Diagnostyka i rozpoznanie
W celu postawienia prawidłowego rozpoznania należy przeprowadzić badanie podmiotowe, przedmiotowe oraz wziąć pod uwagę wyniki badań dodatkowych. Ból pojawiający się podczas wstrząsania okolicy nerki, tzw. dodatni objawy Goldflama, może świadczyć o odmiedniczkowym zapaleniu nerek. Do procedur, które są pomocne w postawieniu trafnej diagnozy zaliczamy:
- badanie ogólne moczu - spodziewamy się wzrostu pH i ciężaru właściwego, obecności białka, leukocytów oraz krwinek czerwonych.
- posiew moczu - badanie należy wykonać we wszystkich przypadkach ZUM, z wyjątkiem kobiet cierpiących na niepowikłane zapalenie pęcherza moczowego, które nie przebywają w szpitalu. Można bowiem założyć, że stan zapalny u tych pacjentek spowodowany jest przez E. coli lub Staphylococcus saprophyticus i rozpocząć leczenie bez wykonywania posiewu moczu. W pozostałych przypadkach wynik posiewu zazwyczaj jest dostępny po 48 godzinach i pokazuje czy w moczu znajdują się bakterie tego samego gatunku i czy są one liczne.
- badania krwi - w których obserwujemy wzrost parametrów stanu zapalnego, czyli leukocytozę, zwiększone OB i CRP.
- badania obrazowe - są zlecane w przypadku podejrzenia powikłań (ropień nerki lub ropień okołonerkowy) lub nieprawidłowości układu moczowego ( np. kamica, wady rozwojowe, torbiel nerki, zastój moczu). Wykonuje się wówczas USG nerek i dróg moczowych, urografię, a także tomografię komputerową z podaniem środka cieniującego.
Leczenie
Leczenie klinicznie jawnego zakażenia układu moczowego polega na eliminacji drobnoustrojów z układu moczowego przy pomocy odpowiednich antybiotyków stosowanych przez kilka dni, zwykle od 3 do 7. Najczęściej stosuje się trimetoprim, osobno lub w połączeniu z sulfametoksazolem, a także nitrofurantoinę i ciprofloksacynę. W przypadku zakażenia nerek istnieje konieczność hospitalizacji i stosowanie antybiotyków początkowo drogą dożylną. Leczenie wówczas trwa 10 - 14 dni w szpitalu, do momentu ustąpienia dolegliwości oraz gorączki, a następnie jest kontynuowane w domu. Po upływie 2 tygodni od zakończenia antybiotykoterapii należy wykonać kontrolne badanie moczu U części pacjentów niestety nie udaje się uniknąć powikłań, takich jak ropień nerki, ropień okołonerkowy czy roponercze, które zwykle są następstwami nieprawidłowości dróg moczowych i mogą stanowić zagrożenie życia. Niezbędne jest wtedy leczenie urologiczne. Szczególną grupę pacjentek stanowią kobiety w ciąży, u których zakażenie układu moczowego należy leczyć nawet wtedy, kiedy nie występują objawy zakażenia, a o jego obecności świadczy jedynie dodatni wynik posiewu moczu. Warto wspomnieć, że nie wszystkie antybiotyki mogą być stosowane w czasie ciąży i w każdym przypadku o leczeniu decyduje lekarz. Kiedy u kobiety ciężarnej wystąpi przynajmniej jeden epizod ZUM, należy do końca ciąży wykonywać okresowo kontrolne posiewy moczu.