Choroby odkleszczowe

Kleszcze są pajęczakami, należącymi do podgromady roztoczy. Stworzenia te, choć są małe, stanowią duże niebezpieczeństwo, ponieważ ich ukąszenie może prowadzić do wielu groźnych chorób, zwanych chorobami odkleszczowymi. Preferują ciepłe, wilgotne środowisko i najczęściej można je spotkać w lasach liściastych, na bagnach, łąkach i polanach. Ich aktywność przypada na okres od marca do listopada. Atakują znienacka i zwykle odkrywamy to dopiero po pewnym czasie. Dzieje się tak, ponieważ w ślinie tych zwierząt znajdują się specjalne substancje znieczulające, wydzielane podczas ukłucia, dlatego też nie wiemy, w którym momencie doszło do ukąszenia. Choroby odkleszczowe stanowią ważny problem dla współczesnych epidemiologów i zbierają coraz większe żniwo. Jest to spowodowane przenoszeniem przez kleszcze wielu odmian wirusów, filarii, riketsji, bakterii i innych drobnoustrojów.

Do najczęstszych i najważniejszych chorób odkleszczowych należą:

1. Borelioza – zwana także chorobą z Lyme. Wywołana jest przez krętki z rodzaju Borelia burdgorferi, które bytują i namnażają się w jelitach kleszczy. Pierwszym klinicznym objawem choroby jest rumień wędrujący, który pojawia się od kilku dni do kilku tygodni po ugryzieniu. Do charakterystycznych objawów, występujących zaraz po zakażeniu należą: bóle mięśni i stawów, złe samopoczucie, powiększone węzły chłonne i podwyższona temperatura. Sygnały te przypominają grypę, z którą borelioza w pierwszym okresie jest często mylona. W dowolnym miejscu na ciele może pojawić się także naciek limfocytarny, przypominający „bańkę” wypełnioną krętkami. Z kolei późna borelioza cechuje się występowanie przewlekłego zmęczenia, nawracających bólów mięśniowo-stawowych, podwójnego widzenia, zapalenia spojówek, zaburzeń pamięci, zapalenia mięśnia sercowego i osierdzia, tachykardii, obwodowego porażenia nerwów i zanikowego zapalenia skóry. To ostatnie, wraz z naciekiem limfatycznym i rumieniem wędrującym, wystarcza do postawienia prawidłowego rozpoznania. W diagnostyce tego schorzenia wykorzystuje się badania serologiczne, korzystając z testów: ELISA, Western Blott czy techniki PCR. Leczenie polega na podawaniu antybiotyków, których wybór zależy od etapu choroby. Stosuje się penicyliny, tetracykliny oraz cefalosporyny. W przypadku nawrotu choroby, wymagana jest powtórna antybiotykoterapia.
2. Kleszczowe zapalenie mózgu – występuje także pod nazwą wiosenno-letnie lub wczesnoletnie zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych. Jest chorobą ośrodkowego układu nerwowego o etiologii wirusowej. Chorują najczęściej dzieci i dorośli. Część pacjentów przechodzi chorobę łagodnie, podczas gdy u innych w jej przebiegu obecne są dwie fazy. Pierwsza z nich charakteryzuje się występowaniem objawów grypopodobnych, które utrzymują się około 7 dni. Kolejna faza pojawia się po kilku dniach lepszego samopoczucia i towarzyszą jej gorączka, nudności, wymioty, bóle głowy, utrata przytomności oraz zespół neurologiczny. Terapia kleszczowego zapalenia mózgu polega na leczeniu objawowym, polegającym na odpowiednim nawadnianiu pacjenta i podawaniu leków przeciwgorączkowych, gdy wystąpi wysoka temperatura. Objawy zwykle ustępują w ciągu 2-3 tygodni i stan zdrowia pacjenta znacznie się poprawia.
3. Tularemia – jest ostrą chorobą zakaźną, wywołaną przez bakterię o nazwie Francisella tularensis. Występuje w kilku odmianach klinicznych: wrzodziejąco-węzłowej, węzłowej, oczno-węzłowej, anginowej, wziewnej, trzewnej i septycznej. Pierwsze objawy pojawiają się zazwyczaj 3-5 dni od zakażenia. Ponadto, choroba charakteryzuje się nagłym początkiem, bólami głowy i mięśni, gorączką nawet do 40⁰C oraz bólem gardła. Niekiedy występuje też biegunka, nudności i wymioty. W miarę trwania choroby pacjent traci na wadze i nie ma apetytu. Leczenie tularemii również polega na antybiotykoterapii - lekiem z wyboru jest streptomycyna. Skuteczne są także tetracykliny, gentamycyna, chloramfenikol oraz rifampicyna.
4. Gorączka plamista – spowodowana przez riketsje. Chorobie towarzyszy wysoka gorączka, złe samopoczucie, ból głowy, obfite poty, brak apetytu, dreszcze i bóle mięśni. Diagnostyka obejmuje badania serologiczne przy pomocy testów immunofluorescencji pośredniej, ELISA lub metody PCR. Możliwa jest również izolacja patogenu z pobranego materiału w pracowni mikrobiologicznej. Gorączkę plamistą leczy się podając antybiotyki, do wyboru: doksycyklinę, chloramfenikol lub ciprofloksacynę.
5. Babeszjoza – nazywana również piroplazmozą, za którą odpowiedzialne są pierwotniaki Babesia spp. W większości przypadków nie daje objawów, lecz u niektórych może mieć ciężki przebieg i stanowi wówczas zagrożenie dla życia. Choroba cechuje się występowaniem wysokiej gorączki, bólów głowy i mięśni na także nudności i wymiotów. Babeszjozę rozpoznaje się na podstawie badań morfologicznych krwi oraz badania ogólnego moczu, a jej leczenie, tak jak w przypadku innych chorób odkleszczowych, polega na podawaniu antybiotyków np. klindamycyny.

Choroby przenoszone przez kleszcze mogą spowodować wiele szkód w organizmie, dlatego istotną rolę odgrywa profilaktyka. Sposobem na uniknięcie choroby są szczepienia ochronne. Pełną ochronę uzyskuje się po przyjęciu trzech dawek, które podawane są w kilkumiesięcznych odstępach. Z opcji tej powinny skorzystać osoby, które mieszkają lub wybierają się w miejsca zwiększonego występowania kleszczy, przede wszystkim dzieci i młodzież, którzy wyjeżdżają na obozy i kolonie.