Biegunka

Biegunka (łac. diarrhoea) jest objawem klinicznym, który polega na oddawaniu luźnych, płynnych lub półpłynnych stolców, w zwiększonej ilości (>200g na dobę) lub z większą częstotliwością (>3 na dobę). Może jej towarzyszyć  domieszka krwi, ropy i śluzu a także gorączka, parcie na stolec, wzdęcia, utrata apetytu, bóle brzucha, wymioty i ogólne osłabienie organizmu.

Biorąc pod uwagę czas trwania, biegunkę dzielimy na:

a) ostrą – która trwa krócej niż 14 dni. Jej najczęstszą przyczyną są zakażenia przewodu pokarmowego o charakterze wirusowym, bakteryjnym lub pasożytniczym. Wśród wirusów najczęstszymi sprawcami biegunki są rotawirusy, adenowirusy i astrowirusy. Przyczyną biegunek bakteryjnych mogą być: szczepy Escherichia coli, Salmonella, Shigella, Yersinia enterocolitica oraz Campylobacter jejuni. Natomiast do pierwotniaków powodujących biegunkę zaliczamy Giardia lamblia i Entamoeba histolytica. Kolejną przyczyną ostrej biegunki są działania niepożądane leków. Tego typu objaw może wystąpić po stosowaniu: antybiotyków o szerokim spektrum działania, leków hipotensyjnych, antyarytmicznych, niesteroidowych leków przeciwzapalnych,  cytostatyków, blokerów receptora H₂, leków przeciwdepresyjnych, metforminy wykorzystywanej w terapii cukrzycy czy hormonów tarczycy. Do wystąpienia ostrej biegunki przyczynić może się także zatrucie grzybami, alkoholem etylowym, środkami owadobójczymi jak również  nadwrażliwość na niektóre pokarmy oraz zapalenie uchyłków.

b) przewlekłą – która trwa ponad 14 dni. Do najczęstszych przyczyn biegunki przewlekłej zaliczamy: zespół jelita drażliwego, raka okrężnicy oraz nieswoiste zapalne choroby jelit.  Ze względu na patomechanizm wyróżniamy:

• biegunkę sekrecyjną -  charakteryzującą się bardzo obfitymi, wodnistymi  stolcami i  będącą wynikiem zaburzeń równowagi w transporcie wody i elektrolitów przez błonę śluzową jelita. Jej najczęstszą przyczyną są leki, zwłaszcza przeczyszczające, takie jak bisakodyl czy aloes. Do jej powstania mogą przyczynić się także toksyny(np. arszenik), kwasy żółciowe, hormonalnie czynne nowotwory  (rakowiak, gastrinoma, rak rdzeniasty tarczycy, VIPoma) oraz krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, powstałe w wyniku fermentacji dwucukrów i błonnika, które nie uległy wchłonięciu.
• biegunkę osmotyczną – w przebiegu której występują stolce charakteryzujące się stężeniem sodu <70 mmol/l i dużą luką osmotyczną. Jest wynikiem niecałkowitego wchłaniania substancji zatrzymujących wodę, co jest spowodowane nieprawidłowym trawieniem lub złym wchłanianiem. Do przyczyn tej biegunki zaliczamy stosowanie środków przeczyszczających, należących do leków osmotycznych np. siarczan magnezu, laktuloza oraz długotrwałe przyjmowanie innych preparatów takich jak: kolchicyna, neomycyna, cholestyramina, leki zobojętniające kwas solny, metyldopa. Tego typu biegunka może być także spowodowana spożywaniem produktów zawierających substancje osmotycznie czynne -  mannitol, sorbitol i ksylitol. Biegunka osmotyczna może występować również w przebiegu nietolerancji laktozy, zespołu krótkiego jelita, przetok jelitowych oraz procesów zapalnych jelit.
• biegunkę tłuszczową – związaną z zaburzeniami trawienia lub wchłaniania tłuszczów i  charakteryzującą się połyskliwymi, mazistymi stolcami o gnilnym zapachu, które trudno się spłukują. Towarzyszy następującym jednostkom chorobowym: przewlekłe zapalenie trzustki, rak  trzustki, mukowiscydoza, cholestatyczne choroby wątroby, celiakia, niedokrwienie jelita, choroba Whipple’a oraz inne enteropatie, które przebiegają z utratą białka.
• biegunkę zapalną – która może się objawiać obecnością krwi w stolcu, leukocytozą, wzrostem OB i CRP oraz hipoalbuminemią. Występuje w przebiegu choroby Leśniowskiego – Crohna, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, w nowotworach jelit jak również w zakażeniach pasożytniczych (Giardia lamblia, Entamoeba histolytica, Cryptosporidium parvum).

W diagnostyce wyżej opisanej patologii istotne znaczenie ma czas jej trwania. Dużą rolę odgrywa również badanie mikrobiologiczne, które wykonujemy u pacjentów z ostrą biegunką i krwistymi stolcami. Gdy podejrzewamy bakteryjny charakter biegunki pomocne może być badanie stolca, z którego udaje się wyizolować poszczególne patogeny. Natomiast  przy pomocy testu ELISA można rozpoznać  biegunkę wywołaną rotawirusem. Istnieje również możliwość wykonania badania kału na obecność pasożytów. Z kolei biegunka przewlekła może mieć wiele przyczyn. W tym przypadku bardzo ważne jest zarówno badanie podmiotowe jak i przedmiotowe. W diagnostyce tego objawu, podobnie jak w przypadku biegunki ostrej, dużo informacji wnosi badanie kału. Należy dokładnie wypytać pacjenta o zmianę zabarwienia stolca i obecność domieszek, takich jak: krew, śluz ropa, niestrawione resztki pokarmowe czy też fragmenty pasożytów jelitowych. Choremu należy wykonać także badania laboratoryjne i w zależności od wyników oraz obserwacji podczas badania fizykalnego i wywiadu, zlecić odpowiednie procedury specjalistyczne np. kolonoskopię, gastroskopię czy też badania obrazowe, które z pewnością będą pomocne w prawidłowym ustaleniu przyczyny.

Biegunka w gruncie rzeczy może być niebezpieczna, szczególnie u dzieci , gdyż niejednokrotnie prowadzi do odwodnienia. Należy więc, zapewnić pacjentowi odpowiednią ilość płynów, co jest podstawą leczenia objawowego i ma na  celu wyrównanie zaburzeń wodno-elektrolitowych. Niezwykle przydatne są doustne środki nawadniające np. Gastrolit czy Orsalit. W niektórych przypadkach stosuje się również nawadnianie dożylne. Wskazane jest również zastosowanie lekkostrawnej i niskobłonnikowej diety. Często podaje się też leki przeciwbiegunkowe, z których najbardziej powszechne są preparaty zawierające loperamid. W przypadku wykrycia przyczyny biegunki przewlekłej stosuje się leczenie zalecane w poszczególnych jednostkach chorobowych. Z kolei biegunka ostra ma z reguły samoograniczający się przebieg i zwykle nie wymaga stosowania chemioterapeutyków. Nieuzasadnione leczenie antybiotykami może zwiększyć ryzyko nosicielstwa (salmonelloza)